Trang chủBảo hiểm trách nhiệm dân sự (TNDS) bắt buộc của chủ xe cơ giới là loại hình mà các cá nhân hoặc doanh nghiệp phải mua theo luật định và được xem là chính sách an sinh xã hội của Nhà nước, nhằm bảo vệ quyền lợi cho nạn nhân trong các vụ tai nạn giao thông do xe cơ giới gây ra, mặt khác giúp giảm thiểu gánh nặng tài chính cho chủ xe cơ giới trước những rủi ro bất ngờ. Bài viết dưới đây của tác giả đã chỉ ra những bất cập các quy định về bảo hiểm TNDS đối với ô tô, xe máy, từ đó đưa ra các giải pháp phù hợp.
TS. Nguyễn Vĩnh Hưng – Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội
1. Đặt vấn đề
Hiện nay, có nhiều quan điểm ủng hộ và không ủng hộ việc tiếp tục quy định “bắt buộc các chủ phương tiện tham gia giao thông phải mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự”. Khá nhiều ý kiến từ các chủ phương tiện cho rằng, trên thực tế, loại bảo hiểm này gần như không có giá trị sử dụng. Bởi vì, khi xảy ra các sự kiện bảo hiểm thì đa phần các chủ phương tiện không được tổ chức cung cấp dịch vụ bảo hiểm giải quyết. Việc bắt buộc phải mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự gần như là sự lãng phí đối với các chủ phương tiện và chỉ có giá trị đối phó khi bị lực lượng cảnh sát giao thông kiểm tra phương tiện. Như vậy, bảo hiểm trách nhiệm dân sự có thật sự gây lãng phí vì không có giá trị sử dụng trên thực tế hay không? Việc tổ chức thực hiện loại hình bảo hiểm này đang có những vướng mắc, bất cập gì? Tại sao các chủ phương tiện tham gia giao thông không ủng hộ việc quy định bắt buộc đối với bảo hiểm trách nhiệm dân sự? Đây là vấn đề rất quan trọng và cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng, để từ đó, đưa ra các giải pháp giúp cho việc triển khai bảo hiểm trách nhiệm dân sự đối với ô tô, xe máy trở nên thực chất và mang lại hiệu quả hơn.
2. Bất cập trong quá trình thực hiện loại hình bảo hiểm trách nhiệm dân sự đối với ô tô, xe máy
Về bản chất, “trách nhiệm dân sự được hiểu là trách nhiệm pháp lý mang tính tài sản được áp dụng đối với người vi phạm pháp luật dân sự nhằm bù đắp về tổn thất vật chất, tinh thần cho người bị hại. Trách nhiệm dân sự bao gồm buộc xin lỗi, cải chính công khai, buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự, buộc bồi thường thiệt hại, phạt vi phạm”. Như vậy, trách nhiệm dân sự là loại trách nhiệm phát sinh giữa các chủ thể trong đời sống dân sự. Đó có thể là hành vi gây thiệt hại về vật chất, tinh thần của một người đối với một người khác. Hoặc có thể là trách nhiệm của một người điều khiển phương tiện tham gia giao thông đối với một người bị tổn hại về tài sản, sức khỏe do hành vi bất cẩn, trái pháp luật của người vi phạm gây ra. Nguyên tắc pháp định là: một người tham gia giao thông phải là người có đầy đủ năng lực chủ thể cộng với các điều kiện bắt buộc đối với một người điều khiển phương tiện giao thông. Trong trường hợp gây ra tai nạn cho một người khác và lỗi hoàn toàn thuộc về mình thì người gây ra tai nạn phải bồi thường mọi thiệt hại tương xứng với tổn thất thực tế. “Trường hợp có thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ gây ra thì bên có nghĩa vụ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác”. Còn nếu xảy ra va chạm giao thông nhưng các bên không thể tự giải quyết việc bồi thường và phải yêu cầu Tòa án giải quyết theo luật định thì đó được xác định là quan hệ tranh chấp bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi mình cư trú, làm việc, có trụ sở hoặc nơi xảy ra việc gây thiệt hại giải quyết. Tuy nhiên, do thiệt hại vật chất từ tai nạn giao thông thường rất lớn nên để hỗ trợ một phần kinh tế cho bên phải bồi thường, loại hình bảo hiểm trách nhiệm dân sự xuất hiện và được quy định là loại “bảo hiểm bắt buộc phải có khi tham gia giao thông”. Kể cả khi tham gia giao thông mà “bảo hiểm trách nhiệm dân sự không còn hiệu lực” cũng bị coi là vi phạm quy định pháp luật và bị xử phạt rất nặng.
Như đã nêu, việc quy định bắt buộc bảo hiểm trách nhiệm dân sự đối với ô tô, xe máy đã và đang tiếp tục gây ra những ý kiến trái chiều. Nhóm quan điểm ủng hộ cho rằng, nhiều khi thiệt hại vật chất xảy ra từ tai nạn giao thông rất tốn kém mà chủ phương tiện có thể không có khả năng kinh tế để bồi thường thiệt hại. Nhờ có tổ chức bảo hiểm hỗ trợ một phần, chủ phương tiện phải bồi thường có thể yên tâm và được san sẻ một phần khó khăn, áp lực. Vì thế, bảo hiểm trách nhiệm dân sự mang lại nhiều lợi ích cho người không may phải bồi thường thiệt hại từ tai nạn giao thông. Trên thực tế, loại hình bảo hiểm này cũng đã phát huy tác dụng trong một số vụ việc tai nạn giao thông lớn mà điển hình như vụ việc tai nạn liên hoàn trên đường Võ Chí Công tại thành phố Hà Nội trong thời gian gần đây. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng, vì đây là vụ việc đặc biệt nghiêm trọng và được báo chí, truyền hình đưa tin rất nhiều nên tổ chức bảo hiểm không thể làm ngơ và mới phải nghiêm chỉnh thực hiện nghĩa vụ.
Nhóm phản đối cho rằng, bảo hiểm trách nhiệm dân sự gần như không có tác dụng khi xảy ra tai nạn giao thông. Trong khá nhiều vụ tai nạn giao thông, các chủ phương tiện gây ra tai nạn mặc dù đã liên hệ với công ty bảo hiểm theo số điện thoại được cung cấp trên giấy chứng nhận bảo hiểm trách nhiệm dân sự nhưng đa phần không được giải quyết vì nhiều lý do thoái thác của tổ chức cung cấp bảo hiểm. Thực tế, tình trạng này vẫn tồn tại và là vấn đề gây nhức nhối, bức xúc, xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của những người mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự. Đơn cử như từ vụ việc va chạm giao thông vừa mới đây của chính tác giả bài viết này cũng là một minh chứng cho thấy công tác bồi thường thiệt hại của một số tổ chức bảo hiểm trách nhiệm dân sự còn rất qua loa, hờ hững, đùn đẩy trách nhiệm để không phải bồi thường. Theo đó, tác giả điều khiển một chiếc xe ô tô và còn trong thời hạn bảo hiểm trách nhiệm dân sự (mua trực tiếp từ đại lý bảo hiểm chính hãng) gặp tai nạn bởi một chiếc xe phóng nhanh từ phía sau đâm tới tại một tuyến đường trung tâm của thành phố Hà Nội. Sau khi tai nạn xảy ra, hai chiếc xe đều được giữ đúng vị trí tại hiện trường và các chủ xe đã quay phim, chụp ảnh rất cẩn thận, rõ ràng trước sự chứng kiến của rất nhiều người tham gia giao thông khác. Hai chủ xe một mặt gọi điện cho cơ quan cảnh sát giao thông và mặt khác, gọi điện cho công ty bảo hiểm trách nhiệm dân sự. Khi tác giả gọi điện theo đường dây nóng và mất khá nhiều thời gian mới liên hệ được với nhân viên bảo hiểm thì được yêu cầu kết bạn qua Zalo để gửi những hình ảnh trực tiếp về hai chiếc xe tai nạn tại hiện trường cùng với giấy phép lái xe, đăng ký, đăng kiểm, bảo hiểm trách nhiệm dân sự. Sau đó, nhân viên bảo hiểm cho biết, bảo hiểm trách nhiệm dân sự chỉ có tác dụng với bên vi phạm giao thông. Tuy nhiên, chủ chiếc xe gây tai nạn (bên vi phạm giao thông) cũng mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chính công ty bảo hiểm đó. Vì thế, chủ chiếc xe gây tai nạn cũng đã liên hệ theo đúng đường dây nóng của công ty bảo hiểm để trình bày trung thực, rõ ràng sự việc. Mặc dù vậy, vẫn công ty bảo hiểm đó lại đưa ra lý do là sẽ liên hệ lại sau. Thế nhưng, công ty bảo hiểm đó không hề liên hệ lại và cũng không có bất cứ một sự giải thích gì khác. Về sau, hai chủ xe chỉ còn cách tự thương lượng và giải quyết nhẹ nhàng. Trên thực tế, đã từng có chủ xe khác cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự cho biết: khi xảy ra tai nạn đã liên hệ đại lý bảo hiểm nhưng phía công ty “hẹn lên hẹn xuống”. Do từng rơi vào trường hợp phải cần đến bảo hiểm trách nhiệm dân sự và cũng từ sự chia sẻ của khá nhiều chủ xe từng rơi vào trường hợp tương tự cho thấy rằng, công tác thực hiện của loại bảo hiểm này chưa thật sự hợp lý, thỏa đáng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người được hưởng quyền lợi bảo hiểm. Nói cách khác, việc mua bảo hiểm này là bắt buộc nhưng chủ xe gần như không thể sử dụng loại bảo hiểm này từ chính việc thực hiện nghĩa vụ của công ty bảo hiểm. Bởi suy cho cùng, công ty bảo hiểm cũng là tổ chức kinh tế hướng đến mục tiêu lợi nhuận. Những vụ việc trên xảy ra đối với những chiếc xe ô tô có giá trị kinh tế lớn và thậm chí ngay tại những đường phố rất đông người đi lại tại trung tâm thủ đô mà còn không được tổ chức bảo hiểm giải quyết. Nên đối với những vụ việc va chạm xe máy tại những địa bàn xa xôi ít người chứng kiến thì gần như chắc chắn cũng không được bảo hiểm trách nhiệm dân sự giải quyết. Trên thực tế, không ít trường hợp chủ xe mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự khi xảy ra va chạm không gọi cho tổ chức bảo hiểm bởi cũng dự đoán được cách thức giải quyết của tổ chức này. Như vậy, việc mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự không mang lại quyền lợi thiết thực cho các chủ xe mà có thể chỉ góp phần làm giàu thêm cho tổ chức bảo hiểm. Vì thế, không ít chủ xe khi mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự đều cảm thấy tiếc tiền và xem nhẹ loại bảo hiểm này. Thậm chí, nhiều ý kiến cho rằng, nên bỏ loại bảo hiểm này đối với xe máy: “Ngày 05/12/2022, Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm nhận được Đơn kiến nghị, phản ánh ngày 09/11/2022 về việc bỏ quy định bắt buộc Giấy chứng nhận bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ xe mô tô, xe gắn máy trên hệ thống Cổng dịch vụ công quốc gia”. Có lẽ, nếu công tác giải quyết bồi thường của tổ chức bảo hiểm trách nhiệm dân sự tốt hơn thì có thể ý thức của người mua bảo hiểm cũng sẽ khác.
Khi phân tích dưới góc độ quyền tự do dân sự, các chủ phương tiện nếu xảy ra va chạm giao thông thì hoàn toàn có thể tự do giải quyết trên cơ sở tự do, tự nguyện, thỏa thuận. Vì thế, nếu từ quyền dân sự, việc mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự hay không mua hoàn toàn không thể bắt buộc. Còn nếu xét từ góc độ quản lý hành chính trong đó liên quan đến nghĩa vụ của người tham gia giao thông, việc quy định bảo hiểm trách nhiệm dân sự là bắt buộc cũng “có những lý do riêng”. Tuy nhiên, điều đáng nói ở đây là công tác tổ chức bồi thường của tổ chức bảo hiểm trách nhiệm dân sự đã gây nên những ức chế nhất định cho những người phải mua loại bảo hiểm này.
Ngoài ra, cũng cần nói đến tình trạng kinh doanh bảo hiểm trách nhiệm dân sự hiện nay. Người tham gia giao thông không khó để bắt gặp những đại lý kinh doanh bảo hiểm hay đúng hơn là “những người bán hàng rong bảo hiểm” trên các hè phố hoặc thậm chí ở ngay lòng, lề đường. Chỉ cần ngồi ở sát đường với một chiếc bàn như người bán vé số, người bán bảo hiểm liên tục vẫy tay, treo biển đề giá bảo hiểm rất rẻ để thu hút sự quan tâm, chú ý của những người tham gia giao thông. Việc kinh doanh bảo hiểm này có thể do người bán tự phát nhưng cũng chính từ việc các đại lý bảo hiểm phân phối giấy chứng nhận bảo hiểm cho những người kinh doanh bảo hiểm quá dễ dàng. Việc bán bảo hiểm ngoài đường, thu hút sự chú ý của người tham gia giao thông bằng mọi cách vừa tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn giao thông và còn tạo nên những hình ảnh không đẹp về văn minh, văn hóa giao thông. Mặt khác, không thiếu trường hợp, người bán bảo hiểm cố tình lợi dụng từ sự thiếu hiểu biết của người tham gia giao thông giữa hai loại hình bảo hiểm là bảo hiểm “tự nguyện” và “bảo hiểm trách nhiệm dân sự”. Không ít chủ phương tiện giao thông mua nhầm loại bảo hiểm “tự nguyện” vì tưởng rằng bảo hiểm này vẫn được cảnh sát giao thông chấp nhận từ sự tư vấn của người bán bảo hiểm. Mặt khác, việc bán bảo hiểm trách nhiệm dân sự cũng rất cẩu thả, lỏng lẻo. Nhiều chủ xe còn có thể tự mua tờ giấy chứng nhận bảo hiểm trách nhiệm dân sự rồi mang về tự điền thông tin. Thậm chí, bảo hiểm trách nhiệm dân sự còn được bày bán công khai với giá rất rẻ trên các sàn giao dịch thương mại điện tử như Lazada, Shopee… Chủ xe khi mua thường không quan tâm đây là sản phẩm bảo hiểm của hãng bảo hiểm nào? Quyền lợi của người được bảo hiểm ra sao?
3. Một số kiến nghị
Mặc dù quy định bảo hiểm trách nhiệm dân sự bắt buộc đối với ô tô, xe máy đã hơn 30 năm nhưng phải khẳng định, loại hình bảo hiểm này đến nay vẫn chưa được đại đa số người tham gia giao thông đồng tình, hưởng ứng. Vì vậy, theo tác giả, để việc triển khai bảo hiểm trách nhiệm dân sự đối với ô tô, xe máy trở nên thực chất và hiệu quả hơn, cần thiết xem xét các giải pháp như sau:
Thứ nhất, cần quy định công khai những đường dây tiếp nhận thông tin về việc tổ chức bảo hiểm trách nhiệm dân sự không giải quyết hay không thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm như cam kết và cơ chế xử phạt thích đáng đối với tổ chức bảo hiểm trách nhiệm dân sự.
Như đã phân tích, một trong những yếu tố rất quan trọng dẫn đến việc người mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự không thiết tha, mặn mà với loại hình bảo hiểm này chính là vì việc giải quyết của tổ chức bảo hiểm còn rất nhiều vấn đề. Đó có thể đến từ việc giải quyết của tổ chức bảo hiểm rất chậm hay nhiều vụ việc còn cố tình “né” thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm. Đồng thời, cũng cần phải nói đến công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động bảo hiểm trách nhiệm dân sự vẫn còn lỏng lẻo. Hay việc tố giác những vi phạm của tổ chức bảo hiểm cũng chưa thuận lợi, dễ dàng cho những người cần cung cấp thông tin. Vì vậy, một mặt cần phải bổ sung quy định công khai đường dây nóng của các cơ quan quản lý nhà nước chịu trách nhiệm quản lý hệ thống tổ chức bảo hiểm trách nhiệm dân sự. Theo tác giả, trên tất cả những tờ chứng nhận bảo hiểm trách nhiệm dân sự đều phải có đường dây nóng của các cơ quan như Cục quản lý, giám sát bảo hiểm hay kể cả thanh tra của Bộ Tài chính… Sở dĩ như vậy là vì hiện nay, trên các tờ chứng nhận bảo hiểm trách nhiệm dân sự chỉ có duy nhất số điện thoại của tổ chức bảo hiểm và như đã biết, khi chủ phương tiện không liên lạc được hoặc không được tổ chức bảo hiểm giải quyết thì cũng không có nơi để khiếu nại, tố cáo những sai phạm của tổ chức bảo hiểm. Cùng với đó, các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo hiểm cần phải tăng cường hơn nữa chế độ thanh tra, kiểm tra, giám sát và mở rộng hơn việc lấy ý kiến phản hồi của các chủ phương tiện giao thông về việc sử dụng loại hình bảo hiểm trách nhiệm dân sự này. Ngoài ra, cần tiếp tục nghiên cứu và nên quy định những chế tài xử phạt thật nặng đối với tổ chức bảo hiểm nếu như có chứng cứ rõ ràng chứng minh tổ chức này tìm cách thoái thác nghĩa vụ bảo hiểm. Bởi việc tổ chức bảo hiểm “né” việc thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm không những gây thiệt hại trực tiếp cho chủ phương tiện mua bảo hiểm mà còn gây ra những ảnh hưởng không tốt đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật trong lĩnh vực giao thông đường bộ của Nhà nước. Bên cạnh đó, theo tác giả, cũng cần phải có những quy định chặt chẽ về thời hạn giải quyết của tổ chức bảo hiểm đối với chủ phương tiện có quyền lợi được bảo hiểm. Có như vậy, tổ chức bảo hiểm mới không thể cố tình gây khó khăn để kéo dài thời gian chi trả bảo hiểm. Từ đó, việc thực hiện bảo hiểm trách nhiệm dân sự mới đáp ứng nhu cầu và quyền, lợi ích hợp pháp của người được bảo hiểm.
Thứ hai, cần nhanh chóng dẹp bỏ tình trạng kinh doanh bảo hiểm tràn lan, tùy tiện trên các đường phố.
Như đã biết, việc kinh doanh bảo hiểm trách nhiệm dân sự nói riêng và các loại bảo hiểm khác đang diễn ra khá tùy tiện. Điều khó hiểu là việc kinh doanh của những người bán bảo hiểm tự phát này diễn ra từ khá lâu và thường ngay tại những tuyến phố có đông phương tiện giao thông nhưng không thấy cơ quan quản lý thị trường tại địa phương xử lý. Hậu quả của việc kinh doanh bảo hiểm tùy tiện vừa có thể gây ra ùn tắc giao thông, tai nạn giao thông, thiếu mỹ quan đô thị, vừa hạ thấp uy tín của các loại bảo hiểm. Vì vậy, cần có biện pháp quyết liệt xử lý tình trạng bày bán bảo hiểm bừa bãi trên vỉa hè, lòng lề đường. Tác giả cho rằng, có thể quy định theo hướng yêu cầu người đứng đầu chính quyền địa phương nơi có người bán bảo hiểm trên vỉa hè phải chịu trách nhiệm cá nhân nếu không xử lý triệt để hay để tình trạng tiếp tục tái diễn.
Nguồn: Tạp chí Nghiên cứu lập pháp
Xem thêm:
Giấy chứng nhận Bảo hiểm trách nhiệm dân sự điện tử có giá trị pháp lý không?
Mức thu lệ phí trước bạ đối với ô tô từ ngày 01/01/2024
Những trường hợp bị thu hồi Giấy phép lái xe từ 01/6/2024?
Lưu ý: Các thông tin, nội dung tư vấn hoặc văn bản pháp luật được trích dẫn trên có thể đã thay đổi hoặc hết hiệu lực tại thời điểm hiện tại. Khách hàng vui lòng liên hệ với chúng tôi qua số điện thoại: 0867.678.066 để được tư vấn hỗ trợ một cách chính xác.
Khách hàng cần tư vấn chi tiết mời liên hệ:
VĂN PHÒNG LUẬT SƯ DƯƠNG CÔNG
Văn phòng: Số 10 ngõ 40 Trần Vỹ, phường Mai Dịch, quận Cầu Giấy, Hà Nội
Số điện thoại: 0867.678.066
Email: vanphongluatsuduongcong@gmail.com